Rijksweldadigheidskolonies van Wortel en Merksplas: UNESCO werelderfgoed?

Vlaams kandidaatsdossier in opmaak

De voormalige rijksweldadigheidskolonies van Wortel en Merksplas, die vandaag de dag beschermd zijn als landschap, krijgen in de toekomst misschien een plaatsje op de UNESCO World Heritage List.

UNESCO werelderfgoed

De UNESCO Werelderfgoedlijst – die dit jaar 40 jaar bestaat - is een verzameling van heel bijzondere erfgoedsites. Het gaat daarbij zowel om natuurgebieden als sites die door de mens werden gebouwd. Ze illustreren stuk voor stuk belangrijke periodes in de geschiedenis van de mens en de aarde. In België staan onder meer de Vlaamse begijnhoven, de Grote Markt in Brussel en het centrum van Brugge op de lijst.

De opname op de UNESCO Werelderfgoedlijst is een symbolische erkenning – er is geen geld aan verbonden. Er gaat een hele selectieprocedure aan vooraf. Net die selectieprocedure wordt nu voor de kolonies van Wortel en Merksplas opgestart.

De Kolonies: een rijke geschiedenis zichtbaar in het landschap

De kolonies hebben immers een heel rijke geschiedenis. Ze werden opgericht in het begin van de 19e eeuw, toen het huidige België nog deel uitmaakte van het Koninkrijk der Nederlanden. In die tijd greep de verpaupering sterk om zich heen. Landbouwkolonies werden door de toenmalige bewindslieden gezien als een middel om landlopers en bedelaars werk te verschaffen en een beroep aan te leren.

In het Noorden van Nederland, in de provincie Drenthe, had men vanaf 1818 soortgelijke landbouwkolonies ingericht, die erg succesvol waren. Vanaf 1822 werd er in Wortel gestart met de ontginningswerkzaamheden en wat later ook in Merksplas. Grote gebieden heide werden omgezet in percelen landbouwgrond, van elkaar gescheiden door rechte dreven. De grootschaligheid van de onderneming, de voorbeeldfunctie die de landbouwkolonies hadden, de vele relicten die er nog van aanwezig zijn en de lange geschiedenis ervan maken dat ze heel betekenisvolle plekken zijn geworden.

Tot in 1993 werden op de sites in Vlaanderen landlopers en bedelaars opgevangen. Toen in dat jaar de “wet op de landloperij” afgeschaft werd, werd iedereen die nog vastzat vrijgelaten. Omdat de bijzondere waarde van de Kolonies daardoor dreigde verloren te gaan, werd in 1997 vanuit de provincie Antwerpen de vzw Kempens Landschap opgericht om ervoor te zorgen dat de Kolonies – als bijzonder landschap – als 1 geheel zou bewaard blijven. Samen met andere partners en overheden werd deze doelstelling gehaald.

Samen met Nederlandse landbouwkolonies

Het initiatief voor de nominatie op de Werelderfgoedlijst werd genomen door de sites in Drenthe. Zij werden in 2011 op de Nederlandse ‘voorlopige lijst’ gezet - dat is de lijst waarin elk land moet aangeven welke sites het één van de volgende jaren zal voordragen voor de UNESCO Werelderfgoedlijst. Nederland wil samen met Vlaanderen een gemeenschappelijk dossier indienen bij UNESCO voor alle landbouwkolonies tesamen.

Daarvoor moeten de sites van Wortel en Merksplas eerst op de voorlopige lijst van Vlaanderen komen. De opmaak van het dossier daarvoor wordt gefinancierd met Europese middelen uit het Leader-programma. Eind juni 2012 zal het dossier klaar zijn. Kempens Landschap kijkt alvast uit naar het resultaat!